Rize Özgü Yöresel kelimeler konusuna geçmeden çok kısa şehirden bahsetmek oğru olur. Özel kelimelere bakmadan önce oranın insanlar incelemek daha doğru olur.
Rize kelimesi, “dağ eteği” anlamına gelmektedir. Rize aslında Yunanca kökenli bir sözcüktür. İsmi, yer aldığı coğrafi konumdan gelmektedir. Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Rize , bölgenin en yağış alan yeri olarak bilinmektedir. Rize;
- Erzurum,
- Trabzon,
- Bayburt,
- Artvin kentleriyle sınır komşusudur.
Bunlara da ilginizi Çekebilir
Rize şivesi ele alınırken, kentte yaşayan nüfusu da mutlaka incelemek gerekiyor. Rize nüfusu tam olarak; Laz, Türk, Hemşin ve Gürcü topluluklarını kapsıyor. Özetle, çok kültürel bir şehir olduğunu söyleyebiliriz.
Rize Şivesi
Rize şivesi ile kentin insanları temiz duygularla karşılarındaki insanlara kendilerini ifade etmişlerdir. Rize’de en çok kullanılan özel kelimeleri şöyle sıralayabiliriz:
- Aboşumas- Ekşime, bozulma,
- Aclanmak- Acıkmak,
- Ağuz- Doğum yapan ineğin ilk sütü,
- Anis- Yüksek kesimlerde yetişen küçük ağaçlar,
- Badis- Fasulye,
- Bebuk- Bebeklerin ağlamaya hazırlanması,
- Bet- Çirkin,
- Buhağana- Hemencecik,
- Cirlamak- Çığlık atmak,
- Çağra çevirmek- Hileli işlerin yapılması,
- Sebi- Çocuk,
- Yukisi gelmek- Uykusu gelmek,
- Vu- Şaşırma ifadesi,
- Tirmata- Ekmek kırıntısı,
- Sığna- Yara izi,
- Pleki- Mısır ekmeğini pişirmede kullanılan taş,
- Pağsa- Kulübe,
- Pasmanika- Patlamış mısır,
- Tepes Kupas- Tepe taklak,
- Tavara- Geceleri insanların ağızlarını kapatan hayalet,
- Tomoni- Ot yığını,
- Zatiberi- Eskiden beri,
- Yalağuz- Yalnız,
- Purtuli- Eski,
- Pağsa- Kulübe,
- Pardi- Erkek çakal,
Rize Kelime Anlamı
Rize kelime anlamı geniş bir perspektife yayılmaktadır. Rize’nin anlamıyla ilgili birçok değişik görüşler vardır. Rize; Yunanca ’da pirinç anlamını karşılayan Rhisos’u temsil etmektedir. Aynı zamanda Rumca ’da “Rıza” şeklinde ifade edildiğini söyleyebiliriz. Rıza, dağ eteği anlamına geliyor. Osmanlıcadaysa; Rize’nin ufak döküntü ve kırıntı anlamına geldiğini söyleyebiliriz. Sakalar döneminde, Rize için “adaş” denildiğini söyleyebiliriz.
Şiveli kelimeler açısından Türkiye’nin tüm şehirlerinde olduğu Rize’de çok gelişmiştir. Özellikle tarih boyunca farklı farklı kültürlere ev sahipliği yapması kenti çok ön plana çıkarmıştır. Rize ili çevresi; Asya kökenli, bitişken dilli ve hâkim ahalisidir. Rize’de tarihte ve günümüzde tarımla birlikte hayvancılıkla çok uğraşıldığı için şivesi de daha çok o alanda gelişmiştir.